Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου

Η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου είναι αφιερωμένη στην διδακτική παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, την οποία ο Κύριος διηγήθηκε, προκειμένου να διδάξει την αρετή της ταπεινώσεως και να στηλιτεύσει την έπαρση.

Ο ευαγγελιστής Λουκάς, με τρόπο λιτό, αλλά σαφέστατο, διέσωσε την παραβολή αυτή ως εξής:

«Είπε δε και  προς  τινας  τους  πεποιθότας  εφ᾿ εαυτοίς  ότι  εισί   δίκαιοι, και  εξουθενούντας  τους  λοιπούς,  την  παραβολήν  ταύτην·  άνθρωποι  δύο  ανέβησαν εις το ιερόν  προσεύξασθαι,  ο  είς  Φαρισαίος  και  ο έτερος τελώνης. Ο  Φαρισαίος σταθείς προς εαυτόν ταύτα προσηύχετο· ο Θεός, ευχαριστώ σοι ότι ουκ ειμί ώσπερ οι λοιποί  των ανθρώπων, άρπαγες, άδικοι, μοιχοί, ή  και  ως ούτος ο  τελώνης· νηστεύω δις του  σαββάτου, αποδεκατώ  πάντα  όσα  κτώμαι. Και  ο τελώνης μακρόθεν εστώς ουκ ήθελεν  ουδέ  τους  οφθαλμούς  εις τον ουρανόν  επάραι,  αλλ᾿ έτυπτεν  εις το  στήθος  αυτού  λέγων· ο  Θεός,  ιλάσθητί  μοι  τω  αμαρτωλώ.  Λέγω υμίν,  κατέβη  ούτος  δεδικαιωμένος  εις  τον  οίκον  αυτού  ή γαρ  εκείνος· ότι πας ο υψών  εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται. (Λουκ. 18,10-14).  

Η τάξη των Φαρισαίων εκπροσωπούσε την υποκρισία και την εγωιστική αυτάρκεια και έπαρση. Τα μέλη της απόλυτα αποκομμένα από την υπόλοιπη ιουδαϊκή κοινωνία, αποτελούσαν, λαθεμένα, το μέτρο σύγκρισης της ευσέβειας και της ηθικής για τους Ιουδαίους. Αντίθετα οι τελώνες ήταν η προσωποποίηση της αδικίας και της αμαρτωλότητας . Ως φοροεισπράκτορες των κατακτητών Ρωμαίων διέπρατταν αδικίες, κλοπές, εκβιασμούς, τοκογλυφίες και άλλες ειδεχθείς ανομίες και γι' αυτό τους μισούσε δικαιολογημένα ο λαός. Δύο αντίθετοι τύποι της κοινωνίας, οι οποίοι εκπροσωπούσαν τις δύο αυτές τάξεις, ανέβηκαν στο ναό να προσευχηθούν. Ο πρώτος ο νομιζόμενος ευσεβής, έχοντας την αυτάρκεια της δήθεν ευσέβειάς του ως δεδομένη, στάθηκε με έπαρση μπροστά στο Θεό και άρχισε να απαριθμεί τις αρετές του, οι οποίες ήταν πραγματικές. Τις εξέθετε προκλητικότατα εις τρόπον ώστε απαιτούσε από το Θεό να τον επιβραβεύσει γι' αυτές. Για να εξαναγκάσει το Θεό έκανε και αήθη σύγκρισή του με άλλους ανθρώπους και ιδιαίτερα με τον συμπροσευχόμενό του τελώνη.

Αντίθετα ο όντως αμαρτωλός τελώνης συναισθάνεται τη δεινή του κατάσταση και με συντριβή και ταπείνωση ζητεί το έλεος του Θεού. Αυτή η μετάνοιά του τον δικαιώνει μπροστά στο Θεό. Γίνεται δεκτή η προσευχή του, σε αντίθεση με τον υποκριτή Φαρισαίο, ο οποίος όχι μόνο δεν έγινε δεκτή η προσευχή του, αλλά σώρευσε στον εαυτό του περισσότερο κρίμα, εξαιτίας της εγωπάθειάς του.    

Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας όρισαν να είναι αφιερωμένη η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου στη διδακτική αυτή παραβολή του Κυρίου για να συνειδητοποιήσουν οι πιστοί πως η υπερηφάνεια είναι η αγιάτρευτη ρίζα του κακού στον άνθρωπο, η οποία τον κρατά μακριά από την αγιαστική χάρη του Θεού και πως η ταπείνωση είναι το σωτήριο αντίδοτο της καταστροφικής πορείας, που οδηγεί τον άνθρωπο η  εγωπάθεια.

Κοντάκιον. Ήχος δ’. Επεφάνης σήμερον.    
Φαρισαίου  φύγωμεν  υψηγορίαν,  και  Τελώνου  μάθωμεν,  το  ταπεινόν  εν στεναγμοίς, προς τον Σωτήρα κραυγάζοντες·  Ίλαθι μόνε ημίν ευδιάλλακτε.