Ο Άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Νύσσης

Ο  Άγιος Γρηγόριος ήταν αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου. Γεννήθηκε περί το 329 ή 330 μ.Χ. Ήταν υιός του Βασιλείου και της Εμμελείας. Ο πατέρας του καταγόταν από τον Πόντο και η μητέρα του από την Καππαδοκία.

Ο  Γρηγόριος, μολονότι είχε χειροτονηθεί  αναγνώστης, δεν σκεπτόταν να γίνει κληρικός, ούτε θεολόγος. Ο αδελφός του Βασίλειος, τον οποίο θεωρούσε πνευματικό πατέρα και δάσκαλό του, τον είλκυσε στην ιεροσύνη. Μετά την εκπαίδευσή του στη Νεοκαισάρεια φοίτησε στην Καισάρεια με σκοπό να γίνει συνήγορος και  διδάσκαλος της ρητορικής, όπως  ο πατέρας του  και  οι πρόγονοί του.

Σε ηλικία 40 ετών, το 371 ή 372 μ.Χ., παρακαλείται από τον αδελφό του Μέγα Βασίλειο, Αρχιεπίσκοπο τότε Καισαρείας,να δεχθεί  την Επισκοπή Νύσσης. Η Νύσσα (σήμερα Νεμσεχίρ) ήταν ασήμαντη πόλη της Καππαδοκίας, επί της οδού που οδηγούσε από την Καισάρεια στην Άγκυρα. Ο Γρηγόριος δέχθηκε, από μεγάλο σεβασμό στον  Άγιο  Βασίλειο.

Οι  Αρειανοί, όμως, του έφεραν μεγάλες ενοχλήσεις. Αντιλαμβανόμενοι, ότι στο πρόσωπό του η αίρεσή τους θα είχε σπουδαιότατο πολέμιο, σχεδίασαν να τον εξοντώσουν. Τον κατηγόρησαν λοιπόν, ότι εξελέγη Επίσκοπος αντικανονικά και σφετερίσθηκε χρήματα της Εκκλησίας. Τις κατηγορίες υπέβαλε κάποιος με το όνομα Φιλόχαρης, όργανο των Αρειανών, προς τον διοικητή του  Πόντου Δημοσθένη, προς τον οποίο ο Μέγας Βασίλειος έγραψε και επιστολή. Για την κατηγορία της καταχρήσεως παρακάλεσε να γίνει ο έλεγχος για να δειχθεί η συκοφαντία, για την αντικανονική χειροτονία λέγει ότι η ευθύνη είναι δική του, διότι αυτός χειροτόνησε και  ότι, σε κάθε περίπτωση, δεν είναι σωστό να δικάσει επί της υποθέσεως αυτής σύνοδος Επισκόπων, των οποίων  η  εκκλησιαστική  θέση  δεν  ήταν σε κανονική  τάξη.

Η  επίκληση του Βασιλείου απέβη άκαρπη. Ο αυτοκράτορας Ουάλης ήθελε να αποφευχθεί το θέμα. Το 376 μ.Χ. ο Γρηγόριος καθαιρείται ερήμην από σύνοδο Αρειανών Επισκόπων του Πόντου και της Γαλατίας. Και ο Γρηγόριος, καταδιωκόμενος, αναγκαζόταν να πλανάται και να κρύβεται.

Η περιπέτεια έληξε τον Αύγουστο του έτους 378 μ.Χ., όταν απέθανε ο Ουάλης. Ο Γρηγόριος επανήλθε στη Νύσσα, όπου του επιφυλάχθηκε θριαμβευτική  υποδοχή.

Κατά το φθινόπωρο του 379 μ.Χ. έλαβε μέρος στη  Σύνοδο της Αντιόχειας, η οποία συνήλθε ιδίως για την αίρεση του Απολλιναρίου. Ο  Απολλινάριος, ερμηνεύοντας κατά γράμμα χωρίο της Αγίας Γραφής (κατά Ιωάννη α’ 14), υποστήριζε ότι ο  Θεός  Λόγος  έγινε σάρκα, όχι σάρκα  και  ψυχή. Αρνήθηκε τον ανθρώπινο νου, την ανθρώπινη ψυχή  και  θέληση του  Ιησού Χριστού  ως στοιχεία διασπαστικά της ενότητός Του και αντίθετα προς την τελειότητά Του  και αντικατέστησε τα στοιχεία αυτά με τη θεία επενέργεια. Δίδασκε, δηλαδή, στην ουσία, ότι ο Ιησούς Χριστός δεν είναι τέλειος Θεός ούτε τέλειος άνθρωπος. Πολλοί νόμιζαν ότι ο Απολλινάριος δέχθηκε την επίδραση της πλατωνικής και νεοπλατωνικής φιλοσοφίας, αλλά  το  πιθανότερο είναι, καθώς πιστεύει ο Γρηγόριος Νύσσης, ότι αφετηρία στη χριστολογική του διδασκαλία είναι χωρίο επιστολής του Αποστόλου Παύλου (προς Θεσσαλονικείς Α’, ε’ 23). Στη Σύνοδο ο Άγιος ανασκεύασε τις κακόδοξες θεωρίες του Απολλιναρίου. Επίσης, η Σύνοδος του ανέθεσε αποστολή για την Εκκλησία  της Βαβυλωνίας και με την ευκαιρία αυτή  επισκέφθηκε και τους  Αγίους Τόπους.

Το περιεχόμενο της πίστεως αποτελεί την παράδοση, η οποία μεταβιβάζεται «πατρόθεν» ως κλήρος κατά διαδοχή στους Αποστόλους διά τωων Πατέρων στις εκάστοτε νεότερες γενιές. Έτσι, ο Άγιος συμμετείχε, επίσης, στη  Β’ Οικουμενική  Σύνοδο, η οποία συνήλθε το έτος 381 μ.Χ., στην Κωνσταντινούπολη επί Θεοδοσίου του Μεγάλου (379 – 395 μ.Χ.), για να ενισχύσει την Ορθόδοξη διδασκαλία κατά του  Αρειανισμού και να αποφανθεί κατά των αιρετικών δοξασιών, τις οποίες δίδασκε ο Μακεδόνιος περί του Αγίου Πνεύματος. Στη Σύνοδο αυτή  ο  Γρηγόριος αναδείχθηκε υπέρμαχος της Ορθοδοξίας, αφού κατατρόπωσε τους δυσσεβείς αιρετικούς με την δύναμη των λόγων του και  με αγιογραφικές αποδείξεις. Στις συζητήσεις  εκείνες ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης διακρίθηκε τόσο, ώστε άν ονομασθεί  Πατήρ πατέρων και Νυσσαέων φωστήρ. Και  ο  Θεοδόσιος τον προσονόμασε στύλο της Ορθοδοξίας.

Ο Άγιος Γρηγόριος τονίζει ιδιαίτερα την συνεργασία του Αγίου Πνεύματος στην προσωπική Πνευματική ζωή κάθε μέλους της Εκκλησίας. Η Πνευματική  ζωή παρουσιάζεται στη διδασκαλία του ως συνεχή ανοδική  πορεία του ανθρώπου προς την τελείωση και αυτή  επιτυγχάνεται με τη συνεργία Θεού και ανθρώπου. Ο προσωπικός αγώνας του κάθε πιστού  μαζί  με τη Χάρη του  Παρακλήτου αποτελούν τις δυο προϋποθέσεις για την πνευματική  τελειότητα.

Ο αυτοκράτορας, ανταποκρινόμενος σε υπόδειξη της Συνόδου, όρισε δια νόμου, ότι έπρεπε να θεωρούνται αιρετικοί όσοι δεν ήσαν σε εκκλησιαστική  κοινωνία με τον Άγιο Γρηγόριο. Περιελήφθησαν δε μαζί με τον Γρηγόριο ως κανονικοί και  νόμιμοι Επίσκοποι και δυο άλλοι, ο Καισαρείας Ελλάδιος  και  ο  Μελιτηνής  Οτρήϊος.

Το έτος 385 μ.Χ. έρχεται και πάλι στην Κωνσταντινούπολη, για να εκφωνήσει τους επικήδειους λόγους του στη βασιλόπαιδα Πουλχερία  και στη βασίλισσα Πλακίλλα, σύζυγο του αυτοκράτορα. Και πάλι αναγκάζεται να έλθει στην Κωνσταντινούπολη το 394 μ.Χ., προκειμένου να συμμετάσχει σε Σύνοδο που συγκροτήθηκε με αφορμή  τη  διαμάχη των Επισκόπων Βαγαδίου και  Αγαπίου, οι  οποίοι διεκδικούσαν και  οι δυο την Επισκοπή  Βόστρων της Αραβίας.

Υπήρξε έξοχος ρήτορας, σοφός συγγραφέας ιερών συγγραφών και ζηλωτής  της Ορθοδόξου Πίστεως. Ο Θεόδωρος Πρόδρομος δίδει σε ποίημά του μία ένδειξη περί των προσώπων τα οποία αποτελούν τον κορμό  της κατηγορίας των Πατέρων, μεταξύ των οποίων αναφέρει και τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης:

«Τον Γρήγορον νουν, την Βασίλειον χάριν,

Το χρύσιον μέλημα του Χρυσοστόμου,

Το Γρηγορίου φθέγμα του Νυσσαέως,
Τον Μάξιμον, το θαύμα της ησυχίας».

Απολυτίκιον.  Ήχος  γ’. Θείας  πίστεως.       
Θείαν γρήγορσιν, ενδεδειγμένος, στόμα σύντονον, της ευσέβειας, ανεδείχθης  Ιεράρχα  Γρηγόριε·  τη γαρ  σοφία  των  θείων  δογμάτων σου, της Εκκλησίας ευφραίνεις το πλήρωμα. Πάτερ  Όσιε, Χριστόν τον Θεόν  ικέτευε, δωρήσασθαι  ημίν  το  μέγα  έλεος.

Κοντάκιον.  Ήχος  β’.  Την  εν  πρεσβείαις.

Της  Εκκλησίας ο ένθεος  Ιεράρχης, και της σοφίας  σεβάσμιος  μυστολέκτης, Νύσσης ο γρήγορος νους Γρηγόριος, ο συν Αγγέλοις χορεύων, και εντρυφών  τω  θείω  φωτί,  πρεσβεύει  απαύστως  υπέρ  πάντων  ημών.

Έτερον  Κοντάκιον.  Ήχος  α’.  Χορός  Αγγελικός.
Το  όμμα  της  ψυχής,  γρηγορών  Ιεράρχα, ως  γρήγορος Ποιμήν, ανεδείχθης τω κόσμω, και ράβδω της σοφίας σου, παμμακάριστε Όσιε, πάντας  ήλασας, τους κακοδόξους ως λύκους, αδιάφθορον, διατηρήσας την ποίμνην, Γρηγόριε  πάνσοφε.

Μεγαλυνάριον.
Χαίροις της σοφίας ο θησαυρός,  και  της  Εκκλησίας,  θεορρήμων  υφηγητής· χαίροις  θεοφθόγγων, δογμάτων  η κιθάρα,  Γρηγόριε  παμμάκαρ,  Νύσσης  ο πρόεδρος.