Ο Όσιος Σάββας ο πρώτος Αρχιεπίσκοπος Σερβίας και κτήτορας της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου

Ο Άγιος Σάββας ήταν υιός του ηγεμόνα της Σερβίας Στεφάνου Α’ Νεμάνια (στις βυζαντινές πηγές αναφέρεται Νεεμάν) και της πριγκίπισσας  Άννας. Το λαϊκό του όνομα  ήταν Ρέσκο.

Η ίδρυση και οργάνωση του πρώτου Σερβικού κράτους από το μέγα ζουπάνο Στέφανο Νεμάνια (1167 – 1169), τον πατέρα του Αγίου, είχε ως αποτέλεσμα τη συνένωση όλων σχεδόν των Σέρβων σε ενιαίο και ανεξάρτητο  από τη  βυζαντινή  κυριαρχία κράτος με επίκεντρο τη Ρασκία. Ο αυτοκράτορας του  Βυζαντίου Ισαάκιος Β’ Άγγελος (1185 – 1195) συνήψε, το έτος 1190, ειρήνη με το ζουπάνο των Σέρβων. Η ίδρυση του κράτους ανέδειξε την ανάγκη αναδιοργανώσεως και της Εκκλησίας της Σερβίας, η οποία υπέφερε από ανεξέλεγκτη δράση των αιρετικών Βογομίλων. Σύμφωνα προς τις ιστορικές ειδήσεις, άν και  η παγίωση του Χριστιανικού βίου στους Σέρβους ήταν αναντίρρητη, η έλλειψη ενιαίας εκκλησιαστικής διοργανώσεως παρέτεινε την σύγχυση δικαιοδοσιών και διευκόλυνε την δράση των αιρετικών. Είναι χαρακτηριστικό  ότι ο υιός του ζουπάνου των Σέρβων Στέφανου αποσύρθηκε σε ηλικία μόλις δέκα έξι ετών στο Άγιον Όρος. Εκάρη μοναχός στη Μονή  Βατοπαιδίου και  έλαβε το όνομα Σάββας. Αργότερα, περί το 1195, ίδρυσε μαζί  με τον πατέρα του Στέφανο, που έγινε μοναχός και  ονομάστηκε  Συμεών († 13 Φεβρουαρίου), τη Μονή  του Χιλανδαρίου με χρυσόβουλο του αυτοκράτορα  Αλεξίου Γ’ του Αγγέλου (1195 – 1203).

Στο θρόνο  της Σερβίας ανήλθε ο νέος ηγεμόνας Στέφανος ο Πρωτοστεφής (1195 – 1228), υιός του μοναχού πλέον Συμεών, που είχε νυμφευθεί την Ευδοκία, θυγατέρα του βυζαντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Γ’ του  Αγγέλου (1195 – 1203).

Ο Άγιος Σάββας χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνο Μεσοποταμίτη και  το 1204 επέστρεψε στη Σερβία, όπου ασχολήθηκε με την ειρήνευση, τον φωτισμό και την αναδιοργάνωση της Εκκλησίας. Κατά την περίοδο αυτή ο Άγιος συνειδητοποίησε πληρέστερα τις  ανάγκες της Εκκλησίας, αφού  ο αδελφός του Στέφανος δέχθηκε αυθαίρετα το στέμμα του κράλη της Σερβίας από τον Πάπα Ονώριο Γ’ (1204 – 1222) και τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μανουήλ  Α’ Σαραντηνό  (1217 – 1222). Οι προτάσεις του έγιναν δεκτές, αλλά ο αυτοκράτορας επέμενε στη χειροτονία του Αγίου Σάββα ως Αρχιεπισκόπου της Εκκλησίας της Σερβίας, αντί του προταθέντος προσώπου της συνοδείας του Αγίου. Πράγματι, ο Άγιος χειροτονήθηκε Αρχιεπίσκοπος Σερβίας υπό του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Μανουήλ Α’ μετά τη συνοδική ανακήρυξη της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Σερβίας.

Σε αυτήν την ενέργεια αντέδρασε ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος Δημήτριος Χωματηνός, που  αμφισβήτησε όχι μόνο την κανονικότητα της χειροτονίας του Αγίου Σάββα, αλλά και τα κανονικά δίκαια του Πατριαρχείου και της βασιλικής αυθεντίας.           
Ο Άγιος Σάββας, αφού  εργάσθηκε κατά Θεόν, κοιμήθηκε με ειρήνη στο Τύρνοβο το έτος 1236. Το ιερό λείψανό του βρέθηκε άφθορο, αλλά  κάηκε το  έτος  1594  από τον  Σινάν  πασά  στο  Βελιγράδι.

Απολυτίκιον. Ήχος  πλ. α’. Τον  συνάναρχον  Λόγον.    
Αρετών ταις ακτίσι καταλαμπόμενος, Αρχιερεύς θεοφόρος ώφθης και θείος ποιμήν, της Σερβίας ο φωστήρ Σάββα μακάριε, και Αποστόλων μιμητής, γεγονώς ως αληθώς, στηρίζεις την Εκκλησίαν, και τω Σωτήρι πρεσβεύεις,  ελεηθήναι  τας  ψυχάς  ημών.

Κοντάκιον. Ήχος  πλ. δ’. Τη  υπερμάχω.

Ως  Αποστόλων  μιμητήν  και  ισοστάσιον

Και  της  Σερβίας  ποιμενάρχην  και διδάσκαλον

Ανυμνούμέν  σε  οι  δούλοί  σου  Ιεράρχα.

Αλλ’  ως  πλήρης  της  ελλάμψεως  του  Πνεύματος

Τω  φωτί  των  πρεσβειών  σου  φωταγώγησον         
Τους΄ βοντάς  σοι,  χαίροις  Σάββα  Πατήρ  ημών.

Μεγαλυνάριον.
Χαίροις των εν Άθω άστρον λαμπρόν, και της εν Σερβίᾳ, Εκκλησίας υφηγητής, Σάββα  Ιεράρχα,  της  ευσεβείας  στόμα,  και  αρετών  οσίων,  θείον κειμήλιον.