Ο Άγιος Θεωνάς Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης

Ο Άγιος Θεωνάς Α’, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, μαθητής του Αγίου Ιακώβου του Νεομάρτυρα, «τίνα μεν είχε πατρίδα επί τη γη, ή τίνας γονείς, ή με ποίον τρόπον εγένετο αρχιερεύς της Θεσσαλονίκης, από ιστορίαν έγγραφον ή παραδοσίν τινα, δεν εμάθομεν» μαρτυρεί ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, συγγραφέας του βίου του Αγίου. Μία παράδοση θέλει τον Άγιο  Θεωνά  Μυτιληναίο  και  γι’ αυτό  πολλοί  νεότεροι ερευνητές τον αποκαλούν Λέσβιο, είτε γιατί καταγόταν από την Λέσβο, είτε γιατί παρέμεινε  εκεί  ως  πνευματικός, στο  Πλωμάρι.

Ο Άγιος Θωνάς ίσως να γεννήθηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 15^ου αιώνος μ.Χ. Αγνοούνται όλα τα σχετικά με την ζωή του πριν από την μετάβασή του στο  Άγιον  Όρος. Κατ’ αρχήν ασκήτεψε στη Μονή Παντοκράτορος, ως Πρεσβύτερος. Αργότερα όμως εγκατέλειψε, για να συγκαταριθμηθεί στη συνοδεία του Αγίου Ιακώβου του Νεομάρτυρα († 1 Νοεμβρίου), ο  οποίος μόναζε σε μία τοποθεσία πάνω  από τη  Μονή Ιβήρων, στο μονύδριο  του  Τιμίου  Προδρόμου. Κατά  το  έτος  1518  ο  Άγιος  Ιάκωβος  με  την συνοδεία έξι μαθητών του, μεταξύ αυτών και του Θεωνά, εγκατέλειψε την Σκήτη του Προδρόμου και κατέφυγε στα ενδότερα του  Άθωνος, αλλά μετά από μία οπτασία  ο Γέροντας αποφάσισε να εξέλθουν από το Άγιον Όρος. Έτσι την Παρασκευή  της Διακαινησίμου  του  έτους  1518,  ο  Άγιος  Ιάκωβος  και  η  συνοδεία  του  εγκατέλειψαν  το Άγιον  Όρος. Αφού  διήλθαν  από την περιοχή  της  Θεσσαλονίκης  και  ακολούθησαν  την οδό προς την Θεσσαλία, πέρασαν από το κάστρο της Πέτρας (Πλαταμώνος) και  τα Μετέωρα και εγκαταστάθηκαν στη μονή του Τιμίου Προδρόμου, στη Δερβεκίστα (Ανάληψη) της  Αιτωλίας, όπου  και  διέμειναν  επί  ένα έτος.

Ο  Άγιος  Θεωνάς ήταν ο πιστότερος και καλύτερος μαθητής  του  Ιακώβου. Για  τον  λόγο αυτό εστάλη προς τον Επίσκοπο Άρτας, Ακάκιο, προκειμένου να εξασφαλίσει ενταλτήριο γράμμα για  την  απρόσκοπτη  πνευματική  εργασία  στους  Χριστιανούς  της περιοχής.  Επειδή όμως ο Άγιος  Ιάκωβος  σύντομα  κατέστη  λαοφιλής και  σημειοφόρος,  ο  Επίσκοπος  Άρτας  Ακάκιος τον φθόνησε. Έτσι αποδέχθηκε τις συκοφαντίες κάποιων ψευδομοναχών και διέβαλε τον Άγιο  Ιάκωβο στους Τούρκους  ως  επαναστάτη. Ο  μπέης των Τρικάλων απέστειλε στρατιώτες, οι οποίοι συνέλαβαν τον  Ιάκωβο  και  δύο μαθητές του, τον διάκονο  Ιάκωβο και τον μοναχό  Διονύσιο και τους μετέφεραν στα  Τρίκαλα, όπου παρέμειναν στη φυλακή για σαράντα ημέρες. Εκεί  επισκέφθηκαν  τον  Ιάκωβο  και δύο άλλοι μαθητές του, ο Θεωνάς  και ο Μαρκιανός  και  τον  ρώτησαν για  την  τύχη  της μονής και  των  αδελφών  μετά  τον  θάνατό του. Τότε ο  Ιάκωβος  προφήτευσε  ότι  αυτοί  θα εγκαταλείψουν τη μονή και θα συγκεντρωθούν σε κάποιο μοναστήρι κοντά στην Θεσσαλονίκη. Απέστειλε μάλιστα και επιστολή στους μαθητές του,  με  την  οποία  όριζε τον  Άγιο  Θεωνά  ως  διάδοχο  και  ηγούμενο της  μονής  Προδρόμου.

Την 1^η Νοεμβρίου του  έτους 1519 ο  Άγιος  Ιάκωβος  και  οι  δύο  μαθητές του,  Ιάκωβος  και Διονύσιος, αφού βασανίσθηκαν φρικτά στο Διδυμότειχο και στην Αδριανούπολη αντίστοιχα, απαγχονίστηκαν. Τα ιερά σκηνώματα των τριών Νεομαρτύρων αγοράσθηκαν από τους Χριστιανούς και ενταφιάσθηκαν στο χωριό  Αρβανιτοχώρι, πέντε  χιλιόμετρα  έξω  από  την  Αδριανούπολη.

Σύμφωνα με την προφητεία του Αγίου  Ιακώβου, μετά τον  θάνατό του, ο  Άγιος  Θεωνάς και η συνοδεία της Δερβεκίστας εγκατέλειψαν το επόμενο έτος  τη  μονή  και  μετέβησαν στο Άγιον Όρος, στη μονή της Σιμωνόπετρας. Από κάποιο Αρτινό ιερέα πληροφορήθηκαν για τους τάφους των Αγίων και φρόντισαν για την ανακομιδή των ιερών λειψάνων τους. Μετά από λίγο, το έτος 1522, «οι μαθηταί του Αγίου και δια την ένδειαν των αναγκαίων, και μάλλον δια την προφητείαν του Αγίου ανεχώρησαν από την Σιμωνόπετραν», μαζί με τα άγια λείψανα των τριών Νεομαρτύρων και ήλθαν στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης. Εγκαταστάθηκαν  στο  μοναστήρι  της  Αγίας  Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας, «το οποίον ήτο τότε, μονύδριον μικρότατον, παλαιότατον και σεσαθρωμένον, ανοικοδόμησαν εκ βάθρων και ικανά κελλία έκτισαν δια τους αδελφούς, χάριτι Θεού συνήχθησαν έως εκατόν πεντήκοντα αδελφοί, οίτινες διήγον κοινοβιακήν ζωήν».

Ως ηγούμενος της μονής της Αγίας Αναστασίας μαρτυρείται ο Άγιος Θεωνάς σε διάφορες πηγές, μέχρι το  1535.  Η  ανάρρηση  του  Αγίου  στο  μητροπολιτικό  θρόνο  της Θεσσαλονίκης θα πρέπει να συνέβη μετά το έτος αυτό, διότι μέχρι το 1535 Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης ήταν ο Ιωάσαφ και σε έγγραφο του έτους 1538 αναφέρεται  ο  Άγιος  Θεωνάς  ως  Μητροπολίτης  Θεσσαλονίκης.

Η παρουσία του Αγίου στο θρόνο της Θεσσαλονίκης δεν ήταν πολύχρονη, διότι μαρτυρείται ως Μητροπολίτης τον Μάιο του 1541, ενώ τον  Απρίλιο  του  1542  αναφέρεται ως  κεκοιμημένος πλέον. Συνεπώς θα πρέπει να κοιμήθηκε περί τα μέσα του  έτους  1541.
Το ιερό λείψανο του Αγίου Θεωνά, αμέσως μετά την κοίμησή του, μεταφέρθηκε με τρόπο θαυμαστό και ενταφιάσθηκε στη μονή της Αγίας Αναστασίας. Το έτος 1821 μεταφέρθηκε στη Σκόπελο και από  εκεί στη μονή  Εσφιγμένου του  Αγίου  Όρους  και  εκ νέου στη μονή  της  Αγίας  Αναστασίας,  όπου  φυλάσσεται  με  ευλάβεια  μέχρι  σήμερα. Η μνήμη του στη μονή  της Αγίας Ἀναστασίας εορτάζεται  την  Δ’  Κυριακή  των  Νηστειών.

Απολυτίκιον. Ήχος πλ. α’. Τον συνάναρχον Λόγον.       
Οσιότητι βίου Πάτερ κοσμούμενος, Θεσσαλονίκης εδείχθης αρχιεράρχης σοφός, και ποίμην αληθινός Αγίω Πνεύματι, θεοφόρε Θεωνά, Εκκλησίας καλλονή, δοχείον του Παρακλήτου. Και  νυν  απαύστως  δυσώπει,  ελεηθήναι  τας  ψυχάς  ημών.

Κοντάκιον. Ήχος β’. Τοις των αιμάτων σου.          
Θεσσαλονίκης ποιμήν ενθεώτατε, και πρεσβευτά προς Θεόν ημών μέγιστε, σοφέ  Θεωνά αεί πρέσβευε, πάσης ανάγκης  λυτρούσθαι  και  θλίψεως, τους  πόθω  τιμώντάς  σε  Άγιε.

Μεγαλυνάριον.
Έλαμψας εν Άθω ασκητικώς, και τον υπέρ λόγον,  ηξιώθης  θεωριών· ένθεν  ψήφω  θεία, ποιμήν Θεσσαλονίκης, εδείχθης θεοφόρος, Θεωνά  Άγιε.