Ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Μετεωρίτης

Ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Μετεωρίτης, κατὰ κόσμον Ἀνδρόνικος, γεννήθηκε περὶ τὸ ἔτος 1302 στὴν πόλη τῶν Νέων Πατρῶν ἢ τῆς Νέας Πάτρας, τὴ σημερινὴ Ὑπάτη, κοντὰ στὸ ὄρος Μολύβιον, ἀπὸ γονεῖς ποὺ ἀνῆκαν στὴν ἀριστοκρατικὴ τάξη: «…γονέων ἐπιφανῶν υἱὸς καὶ τῆς πατρίδος αὐτοῦ πολλῶν ὑπερεχόντων».

Ἡ μητέρα του πέθανε κατὰ τὴν ὥρα τοῦ τοκετοῦ καὶ μετὰ ἀπὸ λίγο χρονικὸ διάστημα ἀναπαύθηκε καὶ ὁ πατέρας του. Ἔτσι, ὁ μικρὸς Ἀνδρόνικος ἔχασε καὶ τοὺς δύο γονεῖς του σὲ πολὺ μικρὴ ἡλικία. Τότε βρῆκε συμπαράσταση, στοργὴ καὶ ἀγάπη ἀπὸ τὸν ἀδελφὸ τοῦ πατέρα του, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε τὴν κηδεμονία του, φροντίζοντας γιὰ ὅλα του τὰ ἀναγκαῖα καὶ γιὰ τὴν μάθηση τῶν ἱερῶν γραμμάτων.

Ὅταν τὸ ἔτος 1319 ἡ Νέα Πάτρα καταλήφθηκε ἀπὸ τοὺς Φράγκους, ὁ Ἀνδρόνικος αἰχμαλωτίσθηκε καὶ μάλιστα, χαριτωμένος καθὼς ἦταν στὴ μορφή, κινδύνευσε νὰ σταλεῖ στὸ σπίτι τοῦ κατακτητὴ Ἀλφόνσου Φαδρίγου σὰν ζωντανὸ λάφυρο. Ὁ Ἀνδρόνικος ὅμως κατάλαβε τὶς προθέσεις του καὶ σώθηκε μὲ τὴν φυγή. Ἀφοῦ συναντήθηκε μὲ τὸν ἐξόριστο κηδεμόνα του, ἀπέπλευσαν μαζὶ καὶ κατέληξαν στὴ Θεσσαλονίκη. Μετὰ ἀπὸ λίγο καιρὸ πέθανε ὁ θεῖος του, ἄρρωστος ἀπὸ βαριὰ ἀρθρίτιδα, στὴ μονὴ τοῦ Ἀκαπνίου στὴ Θεσσαλονίκη. Ἔτσι ὁ νεαρὸς Ἀνδρόνικος, τὸ ἔτος 1319 (σὲ ἡλικία 16 – 17 ἐτῶν), ἔμεινε γιὰ τρίτη φορὰ ὀρφανὸς χωρὶς κανέναν προστάτη καί, προκειμένου νὰ ἐξοικονομήσει τὰ ἀναγκαῖα γιὰ τὴ διαβίωσή του, προσελήφθη στὴν ὑπηρεσία ἑνὸς γραμματέως βασιλικῶν ὁρισμῶν στὴ Θεσσαλονίκη. Ἡ μεγάλη του ἀγάπη γιὰ τὰ γράμματα ἀφ’ ἑνὸς καὶ ἡ ἔλλειψη χρημάτων ἀφ’ ἑτέρου, τὸν ἀναγκάζουν νὰ πηγαίνει στὰ σχολεῖα τῶν διδασκάλων καὶ καθισμένος ἔξω ἀπὸ τὴν πόρτα νὰ παρακολουθεῖ τὰ μαθήματα.

Ἡ ροπή του πρὸς τὸν ἀσκητισμὸ καὶ ἡ ἀναζήτηση τῆς ἀπερίσπαστης ἐπικοινωνίας μὲ τὸν Θεό, τὸν ὁδήγησαν στὸ Ἅγιον Ὄρος. Νεαρὸς ὅμως καθὼς ἦταν καὶ ἀγένειος, δὲν ἔγινε δεκτὸς ἀπὸ τοὺς πατέρες. Παρόλα αὐτὰ ὅμως δὲν κάμφθηκε. Παίρνοντας τὴν εὐχὴ τῶν πατέρων πῆγε στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἀσπάσθηκε τοὺς ἱεροὺς ναοὺς καὶ τὰ τίμια λείψανα τῶν Ἁγίων. Συγκατοίκησε μὲ δύο μοναχούς, οἱ ὁποῖοι διαβλέποντας τὰ ἐξαιρετικὰ καὶ σπάνια χαρίσματα τοῦ νέου, ὁ ὁποῖος πλησίαζε τὰ χαρακτηριστικὰ ἐνὸς παιδαριογέροντα, τοῦ πρότειναν νὰ μείνει στὸ ἡσυχαστήριό τους καὶ νὰ τὸν κάνουν προεστώτα. Ὁ ἴδιος ὅμως μὲ ταπείνωση ἀρνήθηκε.

Στὴν Κωνσταντινούπολη συναναστράφηκε μὲ κορυφαῖες ἐκκλησιαστικὲς προσωπικότητες, ποὺ ἐπηρέασαν τὴν ζωή του, ὅπως τὸν Ὅσιο Γρηγόριο τὸν Σιναΐτη, τὸν πατέρα τῆς νηπτικῆς θεολογίας, τὸν Δανιὴλ τὸν Ἡσυχαστή, τὸν Ἰσίδωρο, ὁ ὁποῖος μετέπειτα ὡς Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης (1347 – 1350) ὑποστήριξε τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ καὶ κατόπιν τὸν κατέστησε Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης καὶ πολλοὺς ἄλλους Ἁγίους Πατέρες, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ὠφελήθηκε πνευματικὰ σὰν τὴ μέλισσα ποὺ «συλλέγει τὰ καίρια».

Στὴν συνέχεια, μᾶλλον γιὰ βιοποριστικοὺς λόγους, μετέβη στὴν Κρήτη γιὰ ὁρισμένο χρονικὸ διάστημα. Ἐκεῖ γνωρίστηκε μὲ κάποιον φιλάνθρωπο Κρητικό, ὁ ὁποῖος ἐκτιμώντας τὶς ἀρετές του σκέφθηκε νὰ τὸν παντρέψει μὲ τὴν θυγατέρα του. Ὁ Ἀνδρόνικος ὅμως, καταλαβαίνοντας τὶς βλέψεις του καὶ γιὰ νὰ μὴν ἐμπλακεῖ «ταῖς τοῦ βίου πραγματείαις», ἐγκατέλειψε ἀμέσως τὴν Κρήτη, συνάμα καὶ τὴν κοσμικὴ ζωὴ καὶ ἐπέστρεψε καὶ πάλι στὸ Ἅγιον Ὄρος, γιὰ νὰ ἀφιερωθεῖ ἐξ’ ὁλοκλήρου στὸν Ἰησοῦ Χριστὸ «ὡς καλὸς στρατιώτης τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ», διότι πίστευε ὅτι μόνο ἐκεῖ μποροῦσε νὰ βιώσει τὸ ἀσκητικὸ ἰδεῶδες.

Ἀρχικὰ κατέφυγε στὴ σκήτη τοῦ Μαγουλᾶ καὶ εἰδικὰ στὴν ὀρεινὴ τοποθεσία τὴν λεγόμενη Μηλέα. Ἐκεῖ ἔγινε δεκτὸς ἀπὸ δύο ἁγιορεῖτες ἀσκητές, τὸν ἱερομόναχο Γρηγόριο τὸν Κωνσταντινουπολίτη καὶ τὸν Μωυσῆ. Σὲ ἡλικία τριάντα ἐτῶν ἔγινε ἡ ρασοφορία του ἀπὸ τὸν Γέροντά του Γρηγόριο καὶ μετονομάσθηκε Ἀντώνιος. Πολὺ γρήγορα ἔγινε μεγαλόσχημος μοναχὸς παίρνοντας τὸ ὁριστικό του πιὰ μοναχικὸ ὄνομα Ἀθανάσιος, μὲ τὸ ὁποῖο ἔγινε γνωστὸς καὶ πέρασε μέσα στὸ χορὸ τῶν Ὁσίων τῆς Ἐκκλησίας, καθὼς καὶ τῶν ὑψηλῶν ἀναστημάτων τοῦ Ὀρθόδοξου μοναχισμοῦ καὶ εἰδικότερα στὴν ἱστορία τοῦ μετεωρίτικου μοναχισμοῦ.

Ὁ Ἀθανάσιος κατὰ τὴν παραμονή του στὸ Ὄρος ἀσκήθηκε στὶς κατὰ Θεὸν ἀρετές, στὴν προσευχή, στὴν ὑπακοὴ καὶ στὴν ὑποταγή, ἀντιμετωπίζοντας τὶς δοκιμασίες καὶ τὶς διάφορες κακουχίες ἀγόγγυστα καὶ ὑπομονετικά.

Τὶς σκληρὲς μὰ ἥσυχες στιγμὲς τῆς ἀσκητικῆς του ζωῆς ἦρθαν νὰ ταράξουν οἱ λῃστρικὲς ἐπιδρομὲς τῶν Ἀγαρηνῶν Τούρκων καὶ οἱ ἄγριες διώξεις ἐναντίον τῶν κατοίκων τῶν Ἀθωνικῶν παραλιῶν. Ἐξαιτίας αὐτῶν τῶν γεγονότων οἱ μοναχοὶ ἀναγκάσθηκαν νὰ ἐγκαταλείψουν τὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ νὰ καταφύγουν σὲ μέρος ἀσφαλέστερο. Ὁ μὲν Μωυσῆς μετέβη στὴ μονὴ τῶν Ἰβήρων, ὁ δὲ Ἀθανάσιος μαζὶ μὲ τὸν γέροντα καὶ θεῖο του Γρηγόριο καὶ μὲ ἕναν ἄλλο μοναχὸ μὲ τὸ ὄνομα Γαβριὴλ κατέφυγαν πρὸς τὰ δυτικὰ μέρη τῆς Ἑλλάδος.

Ἀφοῦ πέρασαν ἀπὸ τὴ Θεσσαλονίκη ἔφθασαν στὴ Βέροια, πόλη καλῶς τειχισμένη. Ἐκεῖ πολλοὶ ἐπιφανεῖς θέλησαν νὰ κρατήσουν κοντά τους τοὺς ἁγιορεῖτες ἀσκητὲς καὶ νὰ τοὺς προσφέρουν τὰ ἀναγκαῖα γιὰ τὴ συντήρησή τους. Παρόλα αὐτὰ ὅμως δὲν δέχθηκαν, κυρίως γιατί ὁ Ἀθανάσιος ἀποστρεφόταν τὴν κοσμικὴ καὶ πολυθόρυβη ζωὴ τῶν πόλεων καὶ ἐπιζητοῦσε χῶρο ἰδανικὸ γιὰ ἄσκηση, ἀπομόνωση καὶ ἡσυχία.

Μετὰ ἀπὸ κάποια ἀγνώστου χρόνου παραμονὴ τῶν δύο Ὁσίων στὴ Σκήτη τῆς Βέροιας, στὴ μονὴ τοῦ Τιμίου Προδρόμου, πορεύθηκαν πρὸς τὸν Ἐπίσκοπο Σερβίων. Κατόπιν, μὲ ὑπόδειξη τοῦ ἐν λόγῳ Ἐπισκόπου, κατέφυγαν στοὺς θεόκτιστους Θεσσαλικοὺς βράχους τῶν Σταγῶν.

Φθάνοντας περὶ τὸ 1333 – 1334 στὸν τόπο ἐκεῖνο βρῆκαν μὲν τοὺς λίθους, ὅπως τοὺς εἶχε περιγράψει ὁ Ἰάκωβος, ἀλλὰ «οὐκ ἦν τις ὁ κατοικῶν ἐν αὐτοῖς, πλὴν γυπῶν καὶ κοράκων». Ἕνας μόνο λίθος ἀπὸ αὐτούς, ὁ πιὸ γειτονικὸς πρὸς τὴν πόλη τῶν Σταγῶν, εἶχε κατὰ τὴν παράδοση κατοικηθεῖ παλιότερα ἀπὸ κάποιον βοσκό, ὁ ὁποῖος μεταμόρφωσε ἕνα κοίλωμα τοῦ βράχου σὲ λαξευτὸ ναὸ τῶν Ταξιαρχῶν καὶ μετονόμασε τὸν βράχο Στύλο. Σ’ αὐτὸ τὸν λίθο λοιπόν, πηγαίνοντας ὁ Ἀθανάσιος μὲ τὸν γέροντά του Γρηγόριο βρῆκαν μέσα ἕναν ἡλικιωμένο μοναχό, ὀνομαζόμενο Τρυφερὸ καὶ ἐκεῖ ἐγκαταστάθηκαν.

Ὁ γέροντας Γρηγόριος βλέποντας τὴν σκληρότητα τοῦ τόπου θέλησε νὰ φύγει καὶ νὰ γυρίσει πίσω. Ὁ Ἀθανάσιος ὅμως, ἀντιλαμβανόμενος τὶς προθέσεις του, τὸν ἐνθάρρυνε. Καὶ ἐπειδὴ πολὺς θόρυβος ἔφθανε ἐκεῖ ἀπὸ τὴν πόλη, καθὼς αὐτὸ τὸ μέρος τοῦ Στύλου ἦταν κοντά της, μὲ τὴν συγκατάθεση τοῦ γέροντος κατέβηκε σὲ ἐρημικότερο μέρος τοῦ βράχου, ὅπου καὶ ἐγκαταστάθηκε. Ἐκεῖ ὁ Ἀθανάσιος ἡσύχαζε τὶς ἕξι ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος καὶ ἀνέβαινε στὸ Στύλο μόνο κάθε Κυριακὴ γιὰ τὴν ἀγρυπνία. Ἀφοῦ μεταλάμβανε τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων καὶ ἔτρωγε στὴν κοινὴ τράπεζα, κατέβαινε καὶ πάλι κάτω στὸ κελλί του.

Μετὰ ἀπὸ μικρὸ χρονικὸ διάστημα παραμονῆς του ἐκεῖ, κάποια νύχτα δέχθηκε ἐπίθεση λῃστῶν, οἱ ὁποῖοι πίστευαν ὅτι κάτι θὰ εὕρισκαν νὰ ἁρπάξουν ἀπὸ τὸ κελλί του. Ἐκεῖ ὅμως δὲν ὑπῆρχε τίποτε ἄλλο παρὰ μόνο λίγο λάδι καὶ λίγα ξερὰ ψωμιά. Τοὺς λῃστὲς τοὺς ἀντιλήφθηκε ἀπὸ ψηλὰ ἕνας ἄλλος ἀδελφός, Βαρλαὰμ ὀνομαζόμενος, ὁ ὁποῖος τοὺς ἔδιωξε μὲ τὴν σφεντόνα του, ὅπως τοὺς λύκους.

Στὴν συνέχεια ὁ Ἀθανάσιος, προκειμένου νὰ βρίσκεται μακριὰ ἀπὸ λῃστὲς καὶ νὰ ἡσυχάζει ἀπερίσπαστα, ζητεῖ εὐλογία ἀπὸ τὸν γέροντά του γιὰ νὰ ἀνέβει στὸ Πλατύλιθο, δηλαδὴ στὸν σημερινὸ βράχο τοῦ Μεγάλου Μετεώρου. Σὲ αὐτὸν λοιπὸν τὸν βράχο, «τόπον ἀναχωρητικόν, πέτραν καὶ αἰθέριον ὕψος ἠρμένην», ἀνέβηκε γύρω στὰ 1343 – 1344 ὁ Ἀθανάσιος καὶ ἐγκαταστάθηκε ὁριστικὰ πιά, ποθώντας τὴν ἀνεύρεση περισσότερης ἡσυχίας καὶ τὴν τελειότερη ἄσκηση.

Ἀρχικὰ ὁ Ἀθανάσιος ἔμεινε μόνος του σὲ μία σπηλιὰ τοῦ βράχου. Λίγο ἀργότερα ὅμως δέχθηκε καὶ δύο ἄλλους ἀδελφούς, ποὺ ἦρθαν γιὰ νὰ συγκατοικήσουν μὲ αὐτόν, σύμφωνα μὲ τὸν ὅρο ποὺ τοῦ εἶχε θέσει ὁ γέροντάς του. Τὸν ἕνα ἀπὸ αὐτούς, τὸν Ἰάκωβο, τὸν ἔστειλε στὸν Ἐπίσκοπο καὶ τὸν χειροτόνησε ἱερέα. Στὸ βράχο ὁ Ὅσιος ἀσκητὴς δημιούργησε πρόχειρη τὴν κατοικία του καὶ ὀργάνωσε τὴν πρώτη συστηματικὴ μοναστικὴ κοινότητα τῶν Μετεώρων. Πρῶτα ὅμως οἰκοδόμησε ναὸ τῆς Θεομήτορος, τῆς Παναγίας τῆς Μετεωρίτισσας Πέτρας, στὴν ὁποία ἀφιέρωσε καὶ τὴ μονή.

Μὲ δαπάνη κάποιου τοπικοῦ ἄρχοντα, ὁ Ἀθανάσιος διευκόλυνε τὸν τρόπο ἀνόδου στὸν βράχο μὲ τὴν δημιουργία στοᾶς καὶ τὴν ἐλάττωση τῶν βαθμίδων τῆς κλίμακας. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ φανερώνει ἐπίσης τὴν ἐπίδραση, τὴν πνευματικὴ ἀκτινοβολία καὶ αἴγλη ποὺ ἀσκοῦσε ὁ Ἀθανάσιος καὶ στοὺς πολιτικοὺς ἄρχοντες τῆς περιοχῆς.

Μὲ τὴν χρηματικὴ προσφορὰ κάποιου Τριβαλλοῦ, δηλαδὴ Σέρβου μεγιστάνα, καὶ μὲ τὴν βοήθεια τῶν συμμοναστῶν του, ὁ Ἀθανάσιος οἰκοδόμησε ἄλλον ὡραιότατο ναό, πρὸς τιμὴν τοῦ Μεταμορφωθέντος Σωτῆρος Χριστοῦ. Μὲ τὴν πάροδο ὅμως τῶν χρόνων καὶ μὲ τὴν καθημερινὴ αὔξηση τῶν μοναχῶν ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος διαπίστωσε ὅτι τὸ νὰ ζεῖ ὁ καθένας ἀνεξάρτητα καὶ νὰ φροντίζει μόνος του τὸν ἑαυτό του θὰ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα ὄχι τὴν ὁμόνοια, ἀλλὰ τὴν διχόνοια καὶ τὴν φιλονικία. Γι’ αὐτὸ τὸν λόγο ἀποφάσισε νὰ ἐπιβάλλει στοὺς ἀδελφοὺς ποὺ εἶχε στὴν ὑποταγή του, κοινοβιακὸ τύπο ζωῆς μὲ αὐστηρὸ μοναστικὸ κανονισμό.

Ἡ φήμη τοῦ Ἡσυχαστοῦ Ὁσίου Ἀθανασίου ἦταν τόσο μεγάλη, ὥστε καὶ γεροντάδες ἦλθαν μὲ τὴν συνοδεία τους νὰ ὑποταχθοῦν σὲ αὐτόν, ὅπως ὁ ἁγιορείτης ἱερομόναχος καὶ πνευματικότατος Ἰγνάτιος, ὁ ὁποῖος μὲ πέντε ἄλλους μαθητές του ἦλθε καὶ ἔμεινε κοντὰ στὸν Ἀθανάσιο καὶ ὁ πνευματικὸς Ἀγάθων, ποὺ πρὶν ὑπῆρξε συμμοναστής του στὸ Ἅγιον Ὄρος. Ὅλοι τους διακρίθηκαν γιὰ τὴν ἀγάπη, τὴν ὑπακοὴ καὶ τὴν ὑποταγή, τόσο πρὸς τὸν Ὅσιο Ἀθανάσιο, ὅσο καὶ μεταξύ τους.
Ὁ Ὅσιος, ποὺ καμιὰ στιγμὴ δὲν ἔπαψε νὰ νουθετεῖ ὅσους ἦταν κοντά του, εὑρισκόμενος πλέον σὲ προχωρημένη ἡλικία, ἀσθένησε. Μετὰ καὶ ἀπὸ τὶς τελευταῖες του νουθεσίες καὶ τὴν παράταση τῆς ἀσθένειάς του γιὰ σαράντα περίπου ἡμέρες, σὲ ἡλικία 78 ἐτῶν, ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος κοιμήθηκε μὲ εἰρήνη, περὶ τὸ ἔτος 1380, συναριθμούμενος καὶ αὐτὸς στὴν χορεία τῶν μεγάλων Ὁσίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας.

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Τῆς ζωῆς ἐν τῇ πέτρᾳ στηρίξας Ὅσιε, τῆς ψυχῆς σου τὰς βάσεις ἀπὸ νεότητος, Ἀθανάσιε σοφὲ στερρῷ φρονήματι, ἐπὶ πέτραν ὑψηλήν, τοῦ Μετεώρου τὴν ζωήν, διέδραμες θεοφόρε· καὶ νὺν ζωῆς ἀθανάτου, κατατρυφῶν ἡμῶν μνημόνευε.

Κοντάκιον. Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν. 
Τὰ ἄνω ποθῶν, τὴν κλίμακα ἐτέκτηνας, τὰ κάτω μισῶν, σαργάνην Πάτερ ἔπλεξας, δι’ ὧν πρὸς ὕψος ἔδραμες, ἀπαθείας σοφὲ Ἀθανάσιε· ἐν ὑψηλῇ γὰρ πέτρᾳ τὸ φῶς, ὁσίων ἐκλάμπεις ἀρετῶν τοῖς ἐν γῇ.

Μεγαλυνάριον.
Χαίροις Ἀθανάσιε ἱερέ, τῆς ἀθανασίας, δένδρον ὄντως πανευθαλές· χαίροις Μετεώρων, ὁ θεῖος λαμπαδοῦχος, καὶ Μοναζόντων γνώμων, πρὸς τελειότητα.