Ο Άγιος Κάλλιστος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

Ο Άγιος Κάλλιστος εγεννήθηκε περί τα τέλη  του  13^ου  αιώνος  μ.Χ.  και  προγυμνάσθηκε στο μοναχικό βίο και τη θεωρία του ησυχασμού στη Σκήτη του Μαγουλά. Εδώ συναντήθηκε  με  τον  Άγιο  Αθανάσιο  το  Μετεωρίτη,  τον  οποίο  εβοήθησε  να  κτίσει  το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στα Μετέωρα.  Εμφορούμενος από πνεύμα συνέσεως, υπομονής και αγάπης ο μοναχός Κάλλιστος, έγινε μαθητής του Οσίου  Γρηγορίου  του  Σιναΐτου,  το  βίο  του  οποίου  και  συνέγραψε.

Η  εμφύλια διαμάχη που είχε ξεσπάσει στο Βυζάντιο  μεταξύ  αυτοκρατόρων  προξένησε μεγάλες  συμφορές  σε  όλη  την  επικράτεια  της  αυτοκρατορίας.  Η  ερήμωση  τόσο  των νησιών όσο και των μικρών πόλεων εξαιτίας των ληστρικών επιδρομών και των πολεμικών  επιχειρήσεων  διόγκωσε  την  κοινωνική  εξαθλίωση.

Το 1342, η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους συγκροτεί επιτροπή ειρηνεύσεως και συνδιαλλαγής, την οποία στέλνει στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να συμφιλιώσει του  αυτοκράτορες του  Βυζαντίου  Ιωάννη  Καντακουζηνό  (1347 – 1354)  και Ιωάννη  Παλαιολόγο  (1341 – 1391).  Ηγετική  φυσιογνωμία  αυτής  της  επιτροπής  ήταν  ο ενάρετος ιερομόναχος Κάλλιστος, που εντυπωσίασε, παρά το ατελέσφορο της ειρηνευτικής προσπάθειας, τους αντιμαχόμενους βασιλείς. Αργότερα ο ιερομόναχος Κάλλιστος  διορίζεται  από  την  Ιερά Κοινότητα μέλος  της  επιτροπής του  αντιαιρετικού κατά των Βογομίλων αγώνα, την κακόδοξη διδασκαλία των οποίων ανέκοψε στα  πρώτα της  βήματα.

Μετά την παραίτηση του  Οικουμενικού  Πατριάρχου  Ισιδώρου,  τον  οικουμενικό  θρόνο κόσμησε ο αγιορείτης ιερομόναχος Κάλλιστος, ύστερα από  πρόταση  του  αυτοκράτορος Ιωάννου Καντακουζηνού. Στις 10  Ιουνίου  του  1350  γίνεται  η  εκλογή  και  η  ενθρόνιση  του Αγίου  Καλλίστου  Α’,  που  επατριάρχευσε  ως  το  1353,  οπότε,  απεκδύθηκε  εκουσίως  το πατριαρχικό  αξίωμα  και  έζησε  αρχικά στην Ιερά Μονή του Αγίου Μάμαντος, στην Κωνσταντινούπολη.  Ο  αυτοκράτορας  Ιωάννης  Καντακουζηνός  εζήτησε  επίσημα την επιστροφή του Αγίου στον πατριαρχικό θρόνο. Ο Πατριάρχης Κάλλιστος όμως, θεματοφύλακας της ορθής πίστεως και νομιμότητος, αποποιήθηκε την ηγεσία της Εκκλησίας  και  μετέβη  στην  Τένεδο.

Αξιομνημόνευτη  πατριαρχική  πράξη  κατά  το  διάστημα  της  πρώτης  πατριαρχείας  του Αγίου Καλλίστου είναι η έκδοση σιγιλίου, το Δεκέμβριο του 1350, κατά των προστρεχόντων στους μάγους, για να αντιμετωπίσει την εκφυλιστική πνευματική κατάσταση  του  λαού, που  είχε την  αρχή  της  στην  πνευματική  ένδεια  του  κλήρου.

Το Δεκέμβριο του 1351  ο  Άγιος, προκειμένου  να προστατέψει  την  πνευματική  ενότητα της Ορθοδοξίας,  συγκάλεσε  τοπική  Σύνοδο  στην Κωνσταντινούπολη, που  καταδίκασε τις κακοδοξίες των αντιησυχαστών Βαρλαάμ και Ακινδύνου καθώς και τους πρεσβεύοντες τις ίδιες δοξασίες μητροπολίτες  Εφέσου και Γάνου.  Το  1352  δεν  εδίστασε να αφορίσει το Σερβικό Πατριαρχείο, που είχε παράνομα συσταθεῖ ἀπό το Σέρβο ηγεμόνα Στέφανο Δουσάν, προκειμένου να κρατήσει ενωμένη την Αγία του  Χριστού Εκκλησία.

Μετά  την  εκούσια  απομάκρυνση  του  Αγίου Καλλίστου  από τον οικουμενικό θρόνο,  ο αυτοκράτορας  Ιωάννης  Καντακουζηνός  συγκάλεσε Σύνοδο,  που  εκήρυξε  έκπτωτο  τον Κάλλιστο και εξέλεξε στον οικουμενικό θρόνο το Μητροπολίτη Ηρακλείας Φιλόθεο Κόκκινο (1353 – 1354).

Η είσοδος στην πρωτεύουσα, το Νοέμβριο του 1354, δυνάμεων φιλικά προσκείμενων στον αυτοκράτορα Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγο, εσήμανε ουσιαστικά  το  τέλος  του  εμφυλίου πολέμου και την άνοδο, το χειμώνα του 1355, στον οικουμενικό θρόνο, για δεύτερη φορά, του  Αγίου  Καλλίστου. Κατά το χρονικό διάστημα της δεύτερης πατριαρχείας του αξίζει να αναφερθούν: α) η έκδοση συνοδικού τόμου, που απαγόρευε τα συνοικέσια ανάμεσα  σε  μικρά παιδιά,  και  β) η  μείζονος σημασίας  πατριαρχική  διδασκαλία  προς τους  Βουλγάρους  ιερείς και μοναχούς, που εβάπτιζαν κακώς, με μία μόνο  κατάδυση  και ραντισμό,  ενώ  το  Άγιο  Μύρο  αντικαθιστούσαν με Μύρο  από  τα λείψανα  του  Αγίου Δημητρίου  και  του  Αγίου  Βαρβάρου.

Κατά τη διάρκεια της δεύτερης πατριαρχείας του Αγίου, ιδρύθηκαν τα μοναστήρια Παντοκράτορος  και  Σίμωνος  Πέτρας  στο  Άγιον  Όρος.

Το τέλος του εμφύλιου σπαραγμού στη βυζαντινή αυτοκρατορία δεν έφερε και  την ειρήνη  στην  επικράτειά της.  Η  ημισέληνος  ως  δρέπανο  θανάτου εθέριζε  τα  στάχυα  της Ορθοδοξίας  στα  καλλίκαρπα  μέρη  του  Έβρου. Οι  Τούρκοι, που  ήλθαν  ως  σύμμαχοι  του Ιωάννου Καντακουζηνού στα Βαλκάνια, έφτιαξαν  ισχυρά  προγεφυρώματα  στη  Θράκη και  με  έδρα το  Διδυμότειχο, την  Αδριανούπολη και  τη  Φιλιππούπολη  κατέστρεφαν  την ύπαιθρο χώρα, εφαρμόζοντας συστηματικά  μέτρα  εποικισμού.  Η  αντιμετώπιση  αυτής της καταστάσεως απαιτούσε τη συνένωση των χριστιανικών δυνάμεων της  Βαλκανικής. Ο  Άγιος  Κάλλιστος  ηγήθηκε  μιας  αυτοκρατορικής πρεσβείας  προς την  ηγεμόνα  των Σέρβων Ελισάβετ, με αντικειμενικό σκοπό τη συμμαχία των Σερβικών και των Βυζαντινών  δυνάμεων,  για  να  αναχαιτισθεί  ο  τουρκικός  επεκτατισμός  στη  Θράκη.

Ο  Οικουμενικός Πατριάρχης και η  συνοδεία του,  αφού  προσκύνησαν  στο  Άγιον  Όρος, έφτασαν στην πόλη των  Σερρών  στις  αρχές  Ιουνίου  του  1364,  όπου  τους  υποδέχθηκε φιλόφρονα η ηγεμονίδα των Σέρβων Ελισάβετ. Όμως, ο Πατριάρχης Κάλλιστος Α’ ασθένησε από λοιμώδη νόσο και ετελείωσε το βίο του απρόοπτα στην πόλη των Σερρών.

Η  θλιβερή  είδηση  του  απρόοπτου τέλους  της  ζωής του Πατριάρχου διέτρεξε τα  όρια  της αυτοκρατορίας. Επιτροπές από τα σπουδαιότερα μοναστήρια του Αγίου Όρους και μάλιστα της Λαύρας, ήρθαν στις Σέρρες  και  εζήτησαν  από  την  Ελισάβετ  το  σκήνωμα του Αγίου προκειμένου να το μεταφέρουν στη  μητρόπολη  του  Ορθόδοξου  μοναχισμού, το  Άγιον  Όρος. Η ηγεμονίδα των Σέρβων δεν εκάμφθηκε  από τις παρακλήσεις των μοναχών, λέγοντάς τους πως θα κρατήσει το  άγιο  λείψανό του,  για  να  έχει  η  ίδια  και  η πόλη των Σερρών την αγία του προστασία. 
Η  ηγεμόνας  Ελισάβετ  ενταφίασε με μεγαλοπρέπεια  τον Πατριάρχη  στη Μητρόπολη των Σερρών.        
Ασφαλείς ενδείξεις βεβαιώνουν πως το μεγαλοπρεπἐς παρεκκλήσι, αριστερά της εισόδου του  Ιερού Μητροπολιτικού Ναού των Αγίων Θεοδώρων, στεγάζει  τον  τάφο  του Αγίου  Καλλίστου.