Ο Άγιος Μελέτιος Αρχιεπίσκοπος Αντιοχείας της μεγάλης

Ο Άγιος Μελέτιος γεννήθηκε περί το 310 μ.Χ. στη Μελιτηνή  της Μικράς Αρμενίας. Η μαρτυρία περί της πρώτης εμφανίσεώς του στο προσκήνιο της ιστορίας, λίγο μετά το έτος 357 μ.Χ., τον καταδεικνύει  ως αντίπαλο των αιρετικών Ομοιουσιανών και οπαδό του Επισκόπου Καισαρείας της Παλαιστίνης Ακακίου, ο οποίος δια Συνόδου, το έτος 358 μ.Χ., εκλέγει τον Άγιο Μελέτιο ως Επίσκοπο Σεβαστείας. Λόγω όμως της σφοδρής αντιδράσεως των οπαδών του προηγούμενου Επισκόπου Σεβαστείας Ευσταθίου, παραιτείται και μεταβαίνει στη Βέροια της Συρίας. Το έτος 360 μ.Χ. εκλέγεται Πατριάρχης Αντιοχείας, μετατεθέντος του Πατριάρχου Ευδοξίου στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως. Όταν ο Άγιος έφθασε στην Αντιόχεια, όλοι οι πιστοί βγήκαν στους δρόμους, για να τον υποδεχθούν  και να λάβουν την ευλογία του. Στη νέα όμως έδρα ο Άγιος Μελέτιος παρέμεινε ένα μόνο μήνα, αφού οι  αιρετικοί Αρειανοί έπεισαν τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο (337 – 361 μ.Χ.) να τον εξορίσει στην Αρμενία και  να εκλέξει στην  θέση  του τον παλαιό συνεργάτη του Αρείου, Ευζώιο. Τα  ορθόδοξα  φρονήματα του Αγίου, ως και η εξορία του και η αντικατάστασή του, συνετέλεσαν στη δημιουργία μεγάλης παρατάξεως οπαδών του, που ονομάσθηκαν «Μελετιανοί». Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος εξαιρεί τα αποτελέσματα της επιδράσεως του Αγίου Μελετίου στους πιστούς της Αντιόχειας σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα. Και αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ο Άγιος Μελέτιος θεμελίωσε τόσο και ενέβαλε τέτοιο ζήλο για την πίστη στους  Χριστιανούς, ώστε, παρά τις αιρετικές δοξασίες  και  τις  δυσκολίες που  αντιμετώπισαν αργότερα, η διδασκαλία του παρέμεινε άσειστη. Επίσης, ο  ιερός  Χρυσόστομος διηγείται το ακόλουθο επεισόδιο, το οποίο συνέβη κατά την απομάκρυνση  του Αγίου από την Αντιόχεια:

Ο διοικητής της πόλεως οδηγούσε έξω από την Αντιόχεια με άμαξα τον Άγιο, για να τον θέσει στο δρόμο της εξορίας. Τα πλήθη των Ορθοδόξων το πληροφορήθηκαν και αμέσως έτρεξαν, γα να ζητήσουν την ευχή του. Στη θέα όμως του διοικητού τόσο πολύ αγανάκτησαν για την άδικη εξορία του Αγίου, ώστε άρχισαν να λιθοβολούν τον αντιπρόσωπο του αυτοκράτορα. Και τότε ο Άγιος Μελέτιος, επειδή  δεν μπορούσε να εμποδίσει  με λόγια την παραφορά του λαού, σηκώθηκε και προστάτευσε με το σώμα του τον  διώκτη του.

Η εξορία του  Αγίου τερματίσθηκε στις αρχές του έτους 362 μ.Χ. δια του διατάγματος του νέου αυτοκράτορα Ιουλιανού  του Παραβάτου (361 – 363 μ.Χ) περί  θρησκευτικής ελευθερίας όλων των υπηκόων. Ο Άγιος εξορίστηκε και πάλι την άνοιξη του  365 μ.Χ. και  το  371 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ουάλη (364 – 378 μ.Χ.) στην περιοχή  Γήτασα της Αρμενίας, κοντά στα σύνορα της Καππαδοκίας και είχε συχνή επαφή και επικοινωνία με τον Μέγα Βασίλειο. Επανήλθε στην Αντιόχεια το έτος 379 μ.Χ. Αμέσως συνεκάλεσε Σύνοδο, η οποία ομολογούσε την πίστη στις αποφάσεις της Α’ Οικουμενικής Συνόδου και  καταδίκασε ὀλες τις αιρέσεις.

Όταν ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος ο Μέγας (379 – 395 μ.Χ.), συνεκάλεσε στην Κωνσταντινούπολη, το έτος 381 μ.Χ., τη Β’ Οικουμενική Σύνοδο, ο Άγιος Μελέτιος κλήθηκε να λάβει μέρος στη Σύνοδο και μάλιστα ως πρόεδρος αυτής. Δυστυχώς ο Άγιος κοιμήθηκε, λόγω ασθένειας, πριν ολοκληρωθούν οι εργασίες της Συνόδου. Στην κηδεία του συμμετείχε και ο αυτοκράτορας, τον δε επικήδειο εξεφώνησε ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης († 10 Ιανουαρίου), ο οποίος μίλησε για τον απορφανισμό της Εκκλησίας της Αντιόχειας, της Συνόδου και ολόκληρης της Ανατολής, για τη γλυκύτητα και την υπομονή του Αγίου Μελετίου, ως και για τους διωγμούς τους οποίους υπέστη.         
Το ιερό λείψανό του μεταφέρθηκε αργότερα με μεγάλη πομπή στην Αντιόχεια και εναπετέθη στον τάφο του Αγίου Μάρτυρος Βαβύλα, Επισκόπου Αντιοχείας († 4 Σεπτεμβρίου), στον ομώνυμο ναό.

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ’. Θείας Πίστεως.         
Νόμον ἔνθεον, ἐμμελετήσας, τὴν οὐράνιον, γνῶσιν ἐκλάμπεις, τῇ Ἐκκλησίᾳ Ἱεράρχα Μελέτιε· τὴν γὰρ Τριάδα κηρύττων ὁμότιμον, αἱρετικῶν διαλύεις τᾶς φάλαγγας. Πάτερ Ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.

Κοντάκιον. Ἦχος πλ. β’. Τὴν σωματικήν σου παρουσίαν.

Τὴν πνευματικήν σου παρρησίαν, δεδοικὼς ὁ ἀποστάτης, φεύγει Μακεδόνιος· τὴν πρεσβευτικὴν δὲ λειτουργίαν, ἐκπληροῦντές σου οἱ δοῦλοι, πόθῳ σοι προστρέχομεν, τῶν Ἀγγέλων ἐφάμιλλε Μελέτιε, ἡ πύρινος ῥομφαία Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, ἡ πάντας τοὺς ἀθέους κατασφάττουσα· ἀνυμνοῦμέν σε τὸν φωστῆρα, τὸν φωτίσαντα τὰ πάντα.

Ἕτερον Κοντάκιον  Ἦχος β’. Τοῖς τῶν αἱμάτων σου ῥείθροις.
Ὀρθοδοξίας τοῖς τρόποις κοσμούμενος, τῆς Ἐκκλησίας προστάτης καὶ πρόβολος, ἐδείχθης παμμάκαρ Μελέτιε, καταπυρσεύων τὰ πέρατα δόγμασι, λαμπτὴρ Ἐκκλησίας φαεινότατε.

Μεγαλυνάριον.
Μελέτῃ δογμάτων πανευσεβῶν, τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀναβλύζεις τὸν γλυκασμόν, καὶ τῆς ἀνομίας, ἐξαίρεις τὴν πικρίαν, Μελέτιε παμμάκαρ, Τριάδος πρόμαχε.