Ζωοδόχου Πηγής

Με το όνομα Ζωοδόχος Πηγή του  Μπαλουκλὶ ή  Παναγία  η  Μπαλουκλιώτισσα  φέρεται ιερό  χριστιανικό  αγίασμα που βρίσκεται στη  Κωνσταντινούπολη  έξω από τη  δυτική πύλη  της  Σηλυβρίας,  όπου  υπήρχαν  τα  λεγόμενα  «παλάτια  των  πηγών»  στα  οποία  οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες παραθέριζαν την Άνοιξη. Πήρε την ονομασία του από το τουρκικό όνομα Balik (=ψάρι) και περιλαμβάνει το μοναστήρι, την εκκλησία και το αγίασμα.

Για  την  αποκάλυψη  του  Αγιάσματος υπάρχουν  δύο  εκδοχές:

α) Η πρώτη, που εξιστορεί ο Νικηφόρος Κάλλιστος αναφέρει ότι: Ο  μετέπειτα αυτοκράτορας Λέων ο  Θραξ  ή  Λέων ο  Μέγας (457 – 474 μ.Χ.),  όταν  ερχόταν  ως  απλός στρατιώτης  στην  Κωνσταντινούπολη, συνάντησε  στη  Χρυσή  Πύλη  έναν  τυφλό  που  του ζήτησε νερό. Ψάχνοντας για νερό, μια φωνή του υπέδειξε την πηγή. Πίνοντας  ο  τυφλός και ερχόμενο το λασπώδες νερό στα μάτια του θεραπεύτηκε. Όταν  αργότερα έγινε αυτοκράτορας, του  είπε  η  προφητική  φωνή, πως  θα έπρεπε να χτίσει δίπλα στην πηγή μία Εκκλησία. Πράγματι ο Λέων έκτισε μία μεγαλοπρεπή εκκλησία προς τιμή  της Θεοτόκου στο  χώρο  εκείνο,  τον  οποίο  και  ονόμασε  «Πηγή».  Ο  Κάλλιστος περιγράφει  τη μεγάλη αυτή Εκκλησία με πολλές λεπτομέρειες, άν και η περιγραφή ταιριάζει περισσότερο στο οικοδόμημα  του  Ιουστινιανού.  Ιστορικά  πάντως  είναι  εξακριβωμένο, ότι  το  536 μ.Χ. στη  Σύνοδο  της  Κωνσταντινουπόλεως,  υπό  τον  Πατριάρχη  Μηνά 536 – 552 μ.Χ., λαμβάνει μέρος και ο Ζήνων, ηγούμενος «του Οίκου της αγίας  ενδόξου Παρθένου  και  Θεοτόκου  Μαρίας εν  τη  Πηγή».

β) Η δεύτερη, που εξιστορεί ο ιστορικός Προκόπιος, τοποθετείται στις αρχές του 6^ου αιώνα και αναφέρεται στον Ιουστινιανό. Ο  Ιουστινιανός κυνηγούσε σ’ ένα  θαυμάσιο τοπίο με πολύ πράσινο, νερά και δένδρα. Εκεί, σαν σε όραμα, είδε ένα μικρό παρεκκλήσι, πλήθος λαού  και έναν ιερέα μπροστά σε μια πηγή.  «Είναι η  πηγή των θαυμάτων» του είπαν. Και έχτισε εκεί μοναστήρι με υλικά που περίσσεψαν από την Αγιά  Σοφιά.  Ο  Ι. Κεδρηνός  αναφέρει  ότι  χτίστηκε το  560  μ.Χ.

Γράφοντας τον 14^ο αι. μ.Χ. για το αγίασμα της Πηγής ο Νικηφόρος Κάλλιστος παραθέτει,  από  διάφορες  πηγές,  έναν  κατάλογο  63  θαυμάτων, από  τα  οποία  τα  15 φθάνουν  ως  την  εποχή  του.

Σήμερα στην αυλή της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκονται οι τάφοι των Οικουμενικών Πατριαρχών. Το δε αγίασμα βρίσκεται στον υπόγειο Ναό και αποτελείται από μαρμαρόκτιστη  πηγή,  το  νερό  της  οποίας  θεωρείται  αγιασμένο.  Από  εδώ  διαδόθηκε  ο τύπος της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής σε όλο τον  ορθόδοξο  κόσμο.  Είναι  αξιοσημείωτο ότι ψηφιδωτή παράσταση της εικόνας σώζεται στον εσωνάρθηκα της Μονής  της  Χώρας.

Ο Ναός αυτός έμεινε γνωστός στην ιστορία ως το αγίασμα του «Μπαλουκλί». «Μπαλούκ» στα τουρκικά σημαίνει ψάρι και η  παράδοση  μας  λέει  πως  εκεί  δίπλα στο αγίασμα, στις 23 Μαΐου 1453 μ.Χ. ένας καλόγερος τηγάνιζε ψάρια, όταν κάποιος του έφερε  την  είδηση  πως  πήραν  την  Πόλη  οι  Τούρκοι.  Ο  καλόγερος  απάντησε πως  μόνο  άν τα ψάρια που τηγάνιζε έφευγαν απ’ το τηγάνι και έπεφταν μέσα στο  αγίασμα θα πίστευε  ότι  έγινε  κάτι τέτοιο. Και πραγματικά τα ψάρια ζωντάνεψαν και  έπεσαν  μέσα στην πηγή του αγιάσματος. Μέχρι σήμερα δε, μέσα στην δεξαμενή  της  Ζωοδόχου Πηγής  διατηρούνται  επτά  ψάρια  και   μάλιστα  σαν να  είναι μισοτηγανισμένα  απ’ την μια πλευρά.           

Σε ανάμνηση των εγκαινίων του Ναού από τον Αυτοκράτορα Λέοντα η Εκκλησία καθιέρωσε την κατ’ έτος εορτή της Ζωοδόχου Πηγής, την Παρασκευή της Διακαινήσιμου  Εβδομάδας.

Απολυτίκιον.  Ήχος  γ’. Την  ωραιότητα.    
Τον υπερούσιον, όμβρον κυήσασα, πηγή ζωήρρυτος, Παρθένε  πέφυκας,  αναπηγάζουσα ημίν, το νέκταρ το αθάνατον, ύδωρ το αλλόμενον, εις ζωήν την αιώνιον, νάματα γλυκύρροα, εκ της Κρήνης σου πάντοτε, εξ ών επεντρυφώντες  βοώμεν· Χαίρε Πηγή η ζωηφόρος.

Κοντάκιον.  Ήχος  πλ. δ’.  Τη  υπερμάχω.

Εξ  ακενώτου  σου πηγής  Θεοχαρίτωτε

Επιβραβεύεις  μοι  πηγάζουσα τα  νάματα

Αενάως της  σης  χάριτος  υπέρ  λόγον·

Τον  γαρ  Λόγον  ως  τεκούσα  υπέρ  έννοιαν

Ικετεύω σε δροσίζειν με ση χάριτι,       
Ίνα  κράζω  σοι,  Χαίρε  ύδωρ  σωτήριον.

Μεγαλυνάριον.
Ύδωρ το ζωήρρυτον της Πηγής, μάννα το προχέον, τον αθάνατον  δροσισμόν, το  νέκταρ το  θείον, την ξένην  αμβροσίαν, το μέλι το  εκ πέτρας, πίστει τιμήσωμεν.