Ο Όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης ο σοφός διδάσκαλος της Εκκλησίας

Ο  Άγιος  Νικόδημος  ο  Αγιορείτης  ο  πάμφτωχος  και  διαχρονικός  αυτός φωστήρας  της  Εκκλησίας  μας,  ο  μέγιστος  διδάσκαλος  της  Ορθοδοξίας και  του  Γένους  μας,  γεννήθηκε  στην  Χώρα  της  Νάξου  το  έτος  1749 από  ευσεβείς και  ενάρετους γονείς, τον Αντώνιο και  την Αναστασία Καλλιβρούτση.  Κατά  την βάπτισή του έλαβε το όνομα Νικόλαος. Νηπιόθεν γαλουχήθηκε με τα ζωογόνα νάματα της ευσεβείας και  της πίστεως και ανετράφη «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου», όπως παραγγέλλει  ο  θείος  Παύλος  (Εφεσ. στ’ 4). Την  έμφυτη  προς  τα  θεία κλήση  του,  αύξησε  η  χριστιανική  αγάπη  που  πήρε  από  το  οικογενειακό του  περιβάλλον  και  μάλιστα  από  την  εκλεκτή  του  μητέρα,  την  δε ευφυΐα  του  εκαλλιέργησε  και  πολλαπλασίασε  η  μελέτη  και  η  σπουδή.

Προώδευε  στην  αρετή  και  στην  γνώση κατά  τρόπο θαυμαστό.  Κατ’ αρχήν, φοίτησε στην γενέτειρά του και στην Σχολή Αγίου Γεωργίου περιοχής Γρόττας, Χώρας Νάξου, με διδάσκαλο τον Αρχιμανδρίτη Χρύσανθο, αυτάδελφο του Αγίου Κοσμά  του Αιτωλού.  Τις  γνώσεις  του συμπλήρωσε στην περίφημη Ευαγγελική  Σχολή της Σμύρνης, όπου φοίτησε  για  πέντε  χρόνια,  με  διδάσκαλο τον Ιερόθεο Βουλισμά, διευθυντή  της Σχολής αυτής. Τόσο διέπρεψε ο Άγιος Νικόδημος στις σπουδές  του,  ώστε,  ενώ  σπούδαζε,  εδίδασκε  τους  συμμαθητές  του.  Και ο  Ιερόθεος  αργότερα  τον  παρακαλούσε  να  έρθει  στην  Σμύρνη  για  να τον διαδεχθεί  στη  διεύθυνση της Σχολής αυτής. Στην Σμύρνη  έλαβε  ο Νικόδημος  πληθωρική  μόρφωση,  που  εκτός  από  τη  θεολογική  επιστήμη περιελάμβανε ακόμα γνώσεις φιλοσοφικές, οικονομικές, ιατρικές, αστρονομικές  και  στρατιωτικές.

Μελετούσε  πολύ  την  Αγία  Γραφή,  τους  Πατέρες,  και  όλους  τους ποιητές. Ήταν άριστος χειριστής του λόγου, γνώριζε την Κλασσική Φιλολογία  και  την   Ιαμβική  Γλώσσα. Μιλούσε  άριστα την γαλλική, ιταλική  και  λατινική  γλώσσα  επίσης. Είχε  προικιστεί  από   τον Πανάγαθο με σπάνια χαρίσματα, όπως είναι η  ισχυρότατη μνήμη, η οξύτατη  νοημοσύνη, η  αστραποβόλα  αντίληψη  κ.λπ.  Ό,τι  μελετούσε  μία φορά  μπορούσε  να  το  θυμάται  και  να  το  απαγγέλει  απ’ έξω  σε  όλη του  τη  ζωή.  Ολόκληρα  κεφάλαια  της Γραφής  απήγγειλε  από  στήθους και  θυμόταν  όλους  τους  κώδικες  των  Βιβλιοθηκών  των  Μονών του Αγίου  Όρους. Υπήρξε ένα πραγματικό φαινόμενο για  την εποχή  του  και το  κέντρο  του  θαυμασμού  και  του  παραδειγματισμού.

Το  έτος  1770,  αφού  απεφοίτησε  από  την  Σχολή,  επέστρεψε  στην  Νάξο. Τότε, για μία πενταετία περίπου εργάστηκε ως Γραμματέας της Μητροπόλεως Παροναξίας με την εποπτεία και την καθοδήγηση του Μητροπολίτου  Παροναξίας  Αθίμου  του  Γ’ (1742 – 1779). Η  μητέρα  του εμόνασε στην Ιερά  Μονή Χρυσοστόμου Νάξου, με το όνομα Αγάθη.  Ο Νικόδημος ήταν λάτρης της μοναστικής πολιτείας. Αυτή  την έμφυτη επιθυμία του γιγάντωσε η γνωριμία του με σπουδαίους μοναχούς του Αγίου  Όρους  και  με  άλλες  προσωπικότητες, όπως  είναι ο  Άγιος Μακάριος  Νοταράς,  Επίσκοπος  Κορίνθου  κ.λπ.

Το  έτος  1775  ήρθε  στην  Μονή  Διονυσίου  του  Αγίου  Όρους.  Εκεί  εκάρη μοναχός  με  το  όνομα  Νικόδημος.  Ως  μοναχός  διεκρίθη  για  την  οσιότητα του βίου του, τους πνευματικούς του αγώνες και για την ασκητικότητά  του. Πνευματοφόρος, Θεοχαρίτωτος  και  γνήσιος Πατέρας και  ορθόδοξος  θεολόγος  διδάσκαλος, δυναμικά  απέκρουσε τις  αιρέσεις και  τις  κακοδοξίες  των  ημερών  του.  Είναι  ο  πρύτανης  των «Κολυβάδων»,  αυτών που  ήθελαν δηλαδή  τα Ιερά  Μνημόσυνα των νεκρών  να  γίνονται  Σάββατο  και  όχι  Κυριακή.

Ένεκα της εμμονής του στις παραδόσεις και στο Πνεύμα των Ιερών κανόνων  της  Εκκλησίας  μας,  υπέστη  ταπεινώσεις  και  διωγμούς.  ¨Ομως, αυτά του χάρισαν και  τον στέφανο του ομολογητού. Ακτημοσύνη, παρθενία  και  υπακοή  είναι  τα  μεγέθη  τα  οποία  έφθασε  και  εβίωσε  σε πληρότητα.  Υπήρξε  ένας  αετός  του   Πνεύματος,  που  πέταξε  από  το Νότιο  στο  Βόρειο  Αιγαίο,  από  την  αγιοτόκο  Νάξο στον αγιοτρόφο  Άθωνα.  Εκτός  ὅμως  από  τις  μοναστικές  αρετές  υπηρέτησε  και  το  έργο της  διδαχής,  συγγράφοντας.

Κατά  διαστήματα  έρχεται  σε  έρημες  περιοχές  για  περισσότερη  άσκηση. Έβλεπε  νοερά, ζούσε καθημερινά την αιωνιότητα, αλλά  συγχρόνως έβλεπε  και  τα  συμβαίνοντα  στον  περίγυρο.  Δεν  έβλεπε  μόνο τον ουρανό,  αλλά  και  την  γη.  Αισθάνεται  τον  πόνο  των Ορθοδόξων που μέσα  στο  σκοτάδι  της  δουλείας  αγωνίζονται.  Και  προς  χάρην του κόσμου προσεύχεται. Κοπιάζει,  αγρυπνεί,   παρακαλεί, συγγράφει, μάχεται  κατά  των  δαιμόνων.  Δεν κινείται άγονα, μονόπλευρα και νοσηρά.  Αντίθετα  πονάει  για  τους  αδελφούς  του  και  την  σωτηρία  τους. Και  καρποί  της αγάπης του για τον Θεό και τον άνθρωπο είναι οι  πάνω από  εκατό  τόμοι των συγγραμμάτων του, τα κυριώτερα από  τα  οποία είναι:    

«Αόρατος Πόλεμος», «Πνευματικὰ Γυμνάσματα», «Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον», «Κήπος Χαρίτων»‚ «Νέον Μαρτυρολόγιον», «Εορτοδρόμιον», «Συναξαριστής», «Ερμηνεία  των  επιστολών  του  Παύλου».   

Λάτρης του  Τυπικού  και  της  Λατρείας  της  Εκκλησίας  μας,  λάτρης  και μιμητής  των  αγίων,  μέχρι  τις  τελευταίες  στιγμές  της  ζωής του, αδιάκοπα  επικοινωνούσε με  τον  Τριαδικό  Θεό,  τον  Οποίο  τόσο  δυνατά αγάπησε  και  ευηρέστησε.

Είναι  αυτός  που  πρώτος τονίζει την αξία και  την σπουδαιότητα της συχνής μας συμμετοχής στο Ιερό  Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Έγραψε μάλιστα και  ειδικά βιβλία, με  τον τίτλο  «Περί  συνεχούς  Θείας Μεταλήψεως».  Δέχθηκε  το ταξίδι για  τον ουρανό  πανέτοιμος,  με  ήρεμη την συνείδηση ότι άξια αγωνίσθηκε τον «καλόν αγώνα». Με την καθημερινή  του  συμμετοχή  στο  σωστικό  Δείπνο  της  ζωής,  με  την έντονη  μυστηριακή  του  ζωή, που  κορυφώθηκε  τις  τελευταίες  μέρες  λίγο πριν  κλείσει τα  μάτια του, με την αδιάλειπτη προσευχή, παρέδωσε την ψυχή  του την οσιακή  στον  Κύριο,  την  Τετάρτη  14  Ιουλίου  του  έτους 1809,  τις  πρώτες  ορθρινές  ώρες   και   σε  ηλικία μόλις 60  ετών, και  στο κελλί  των  Σκουρταίων,  στις  Καρυές  του  Αγίου  Όρους.

Τα  τελευταία  του λόγια  ήταν  η  απάντηση  που  έδωσε  στους  μαθητές του  όταν  τον  ρώτησαν  άν  ησυχάζει:  «Τον  Χριστό  έβαλα μέσα μου και πως  να  μη  ησυχάσω;».

Την είδηση της κοιμήσεώς του με θλίψη έμαθε ο εκκλησιαστικός, θεολογικός,  μοναστικός  και  όχι  μόνο,  κόσμος  της  εποχής  του.  Σημειώνει  ο  χρονογράφος  σχετικά  με  την  κοίμηση  του  αγίου Νικοδήμου: «Ἀνατέλλοντος τοῦ αἰσθητοῦ ἡλίου, εἰς τὴν γῆν, ἐβασίλευσεν ο  νοητός  ήλιος  της  Εκκλησίας  του  Χριστού.  Έλειψεν  ο  πύρινος  στύλος, ο  οδηγών  τον  νέον  Ισραήλ  εις  ευσέβειαν.  Εκρύβη  η  νεφέλη  η δροσίζουσα  τους  τηκομένους  τω  καύσωνι  των  αμαρτιών».

Είναι  ακόμη  χαρακτηριστική  και  η  σκέψη  την  οποία  εξέφρασε  τότε ένας Χριστιανός. «Πατέρες μου, καλύτερον ήτο να  απέθνησκαν σήμερα χίλιοι  χριστιανοί  και  όχι  ο  Νικόδημος».

Κατά  καιρούς,  πολλά  εγκώμια γράφτηκαν για  τον  Άγιο  Νικόδημο,  όπως: «Υπήρξε  ο  μέγιστος  των  μονασάντων  από  συστάσεως του  Αγίου Όρους», «Υπήρξε ο  πάντοτε πενία τρυχόμενος και  γιγαντωθείς  προ  της ασήμου  ημών  γενεάς».

Κατά  τον  V. Grumel,  «υπήρξε κανονολόγος, λειτουργιολόγος, αγιογράφος, δηλαδή  ερμηνευτής των Γραφών, ασκητικός συγγραφεύς, εκδότης  βιβλίων,  είς  των  πλέον  γονίμων  συγγραφέων  και  αναμφιβόλως ο πλέον φιλόπονος Μοναχός, παρά του  οποίου δοξάζεται η  ελληνική Εκκλησία».

Κατά  τον Θ. Σπεράντσον, ο Άγιος Νικόδημος υπήρξε πρόδρομός της εθνικής  παλιγγενεσίας.  Ο  Luis  Petit   γράφει πως  ο  Νικόδημος με  τα βιβλία του αντικατέστησε το  ζωντανό  κήρυγμα του  Κοσμά  του  Αιτωλού κ.λπ.  Ο  Ιερός  Νικόδημος  αναμφίβολα  υπήρξε  ο  κορυφαίος  εκφραστής του  οσιακού  βίου  και  η  θύρα  που  οδηγεί  στην ορθόδοξη πνευματικότητα. Είναι  ο  εξαίσιος  θεολόγος  και  ο  ασίγαστος  διαχρονικός διδάσκαλος της Ορθοδοξίας και  του Γένους. Αποτελεί  δε σπανιότατο φαινόμενο συνδυασμού σπανίων θείων χαρισμάτων, αγιότητος βίου, ασκήσεως και  συγγραφικής  παραγωγής.  Ότι  και  όσα  άν  πούμε  για  την μορφή  αυτή  δεν  λέμε  τίποτα,  ούτε  και  μπορούμε  να  την  κλείσουμε στις  λίγες  αυτές  γραμμές.

Ο  ίδιος, εξυμνώντας  τον Ιερό  Χρυσόστομο,  έλεγε:  «Άν  μπορεί  κανείς  να συμπεριλάβει μέσα σε  ένα κουτάλι την θάλασσα, άλλο τόσο μπορεί  και  να εξυμνήσει  τον  Ιερό  Χρυσόστομο».  Και  εμείς  λοιπόν  επαναλαμβάνουμε τα  λόγια αυτά  του  Αγίου  Νικοδήμου,  και  λέμε:  «Άν  μπορεί  κανείς  να συμπεριλάβει  μέσα  σ’  ένα  κουτάλι  τη  θάλασσα, έτσι μπορεί ν’ αναφερθεί  επαρκώς  στον  Όσιο  Νικόδημο».

Η  Εκκλησία  μας  επάξια  από  το  έτος  1955  τον κατέταξε στις  δέλτους του  Αγιολογίου της. Από  την ημέρα της Κοιμήσεώς του, στο πέρασμα τόσων  χρόνων,  ο  Άγιος  Νικόδημος  εξακολουθεί  να  είναι  ο  άσβεστος και  πάμφωτος φάρος, που  φωτίζει  και  κατευθύνει την  πορεία  όλων  μας προς  την ακύμαντη Βασιλεία του Θεού, εκεί που υπάρχει η αιώνια πανευτυχία  και  η  αληθινή  δόξα.  Προς  την  κατεύθυνση  αυτή,  μας  καλεί να  κινηθούμε,  ο  βίος  του  Αγίου  Νικοδήμου!

Ο  Άγιος Νικόδημος εορτάζει κατά την καθιερωμένη Πανήγυρη της 14^ης  Ιουλίου. Ωσαύτως,  εορτάζει την πρώτη Κυριακή  του  Σεπτεμβρίου, κατά  την  καθιερωθείσα προσφάτως Σύναξη των Πέντε Αγίων της Παροναξίας, η  οποία τελείται  στο  νεόδμητο  Ι. Ναό  των  Ναξίων  Αγίων Νικοδήμου  του  Αγιορείτου και  Νικολάου του  Πλανά,  στην  πόλη της Νάξου. Ακόμη, την Τρίτη Κυριακὴ του Σεπτεμβρίου στην Πάρο, όπου επίσης τελείται η Σύναξη των Αγίων.   
Οι  Ασματικές  Ακολουθίες  του  Αγίου  Νικοδήμου,  οι  οποίες  ευρίσκονται σε λειτουργική χρήση, συντάχθηκαν από  τον αείμνηστο Υμνογράφο, Μοναχό  Γεράσιμο  Μικραγιαννανίτη,  από  τον  Σεβ.  Μητροπολίτη Πατρών  κ.  Νικόδημο,  καθώς  και  από  τον  Αρχιμ.  Νικόδημο Παυλόπουλο, Ηγούμενο της  Ι Μονής  Λειμώνος  Λέσβου.

Απολυτίκιον. Ήχος  γ'. Την  ωραιότητα.     
Σοφίας  χάριτι,  Πάτερ  κοσμούμενος,  σάλπιγξ  θεόφθογγος,  ώφθης  του Πνεύματος,  και  αρετών  υφηγητής,  Νικόδημε  θεηγόρε· πάσι  γαρ παρέθηκας,  σωτηρίας  διδάγματα,  βίου  καθαρότητος,  διεκφαίνων την έλλαμψιν,  τω  πλούτω  των  ενθέων  σου  λόγων,  δι’ ών  ως  φως  τω κόσμω   έλαμψας.

Κοντάκιον.   Ήχος  πλ. δ’. Τη  Υπερμάχω.   

Ως  εναρέτου  πολιτείας  μύστην  άριστον

Και  ευσεβείας  θεοφόρητον  διδάσκαλον

Η  Ορθόδοξος  γεραίρει  σε  Εκκλησία·

Ουρανόθεν  γαρ  το  χάρισμα  δεξάμενος

Καταυγάζεις  τοις  ενθέοις  σου  συγγράμμασι        
Τους  βοώντας  σοι,  χαίροις  Πάτερ  Νικόδημε.

Μεγαλυνάριον.
Χαίροις  Εκκλησίας  νέος  φωστήρ,  και  Αγίου  Όρους,  εγκαλώπισμα ιερόν·  χαίροις  Μοναζόντων,  ο  φωτοφόρος  λύχνος,  Νικόδημε παμμάκαρ,  Νάξου  το  καύχημα.